Handicap-દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટેની મુખ્ય કયાં શિક્ષણ અભ્યાસક્રમો કરવાં જોઇએ ?
આજે આપણે ગુજરાતમાં દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે ITI માં ઉપલબ્ધ અભ્યાસક્રમો, પ્રવેશ પ્રક્રિયા, ફી, કટઓફ, અને સરકારી તેમજ ખાનગી સંસ્થાઓની સંપૂર્ણ વિગતવાર માહિતી મેળવીશું. આ માહિતી તમારા ઉજ્જવળ ભવિષ્યનો માર્ગ પ્રશસ્ત કરશે.
દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે ITI શા માટે?
ITI અભ્યાસક્રમો દિવ્યાંગ ઉમેદવારોને વ્યવસાયલક્ષી કૌશલ્યો પ્રદાન કરીને તેમને રોજગારીલક્ષી બનાવે છે. આ તાલીમ તેમને માત્ર આર્થિક રીતે આત્મનિર્ભર બનાવવામાં જ મદદ નથી કરતી, પરંતુ તેમનો આત્મવિશ્વાસ પણ વધારે છે અને તેમને સમાજમાં સન્માનભેર સ્થાન અપાવે છે.
ગુજરાતમાં દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે ITI માં ખાસ સુવિધાઓ અને સગવડો પૂરી પાડવામાં આવે છે, જેમ કે:
- ખાસ અનામત બેઠકો: દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે ચોક્કસ ટકાવારીમાં બેઠકો અનામત રાખવામાં આવે છે.
- અનુકૂળ વાતાવરણ: સંસ્થાકીય માળખામાં જરૂરિયાત મુજબના ફેરફારો (રેમ્પ, ખાસ શૌચાલય વગેરે) કરવામાં આવે છે.
- વ્યક્તિગત ધ્યાન: જરૂરિયાત મુજબ વ્યક્તિગત ધ્યાન અને માર્ગદર્શન આપવામાં આવે છે.
ગુજરાતમાં દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે કયા અભ્યાસક્રમો થાય છે?
દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે તેમની દિવ્યાંગતાના પ્રકાર અને તેની તીવ્રતાને ધ્યાનમાં રાખીને વિવિધ NCVT (National Council for Vocational Training) માન્યતા પ્રાપ્ત ટ્રેડ્સ ઉપલબ્ધ છે. આ ટ્રેડ્સ એવી રીતે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યા છે કે દિવ્યાંગ વિદ્યાર્થીઓ પણ તેમાં સરળતાથી તાલીમ મેળવી શકે અને કાર્ય કરી શકે.
કેટલાક સામાન્ય અને લોકપ્રિય ટ્રેડ્સ જે દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે યોગ્ય છે તેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
1. કમ્પ્યુટર સંબંધિત ટ્રેડ્સ:
- કમ્પ્યુટર ઓપરેટર અને પ્રોગ્રામિંગ આસિસ્ટન્ટ (Computer Operator and Programming Assistant - COPA): આ ટ્રેડ ખાસ કરીને શારીરિક દિવ્યાંગતા ધરાવતા (ખાસ કરીને પગની તકલીફ) અને સાંભળવાની દિવ્યાંગતા ધરાવતા ઉમેદવારો માટે ઉત્તમ છે. આમાં ડેટા એન્ટ્રી, MS Office, ઇન્ટરનેટ અને બેઝિક પ્રોગ્રામિંગ શીખવવામાં આવે છે.
- ઇન્ફોર્મેશન એન્ડ કોમ્યુનિકેશન ટેકનોલોજી સિસ્ટમ મેઇન્ટેનન્સ (ICTSM): કમ્પ્યુટર હાર્ડવેર અને સોફ્ટવેર મેઇન્ટેનન્સ, નેટવર્કિંગનું પ્રાથમિક જ્ઞાન. (શારીરિક દિવ્યાંગતા ધરાવતા ઉમેદવારો માટે યોગ્ય).
2. વહીવટી અને કાર્યાલય સંબંધિત ટ્રેડ્સ:
- સ્ટીનોગ્રાફર અને સચિવાલય સહાયક (અંગ્રેજી/ગુજરાતી) (Stenographer & Secretarial Assistant - English/Gujarati): ટાઇપિંગ, શોર્ટહેન્ડ, ઓફિસ મેનેજમેન્ટ અને કોમ્યુનિકેશન સ્કિલ્સ શીખવવામાં આવે છે. આ ટ્રેડ સાંભળવાની કે બોલવાની દિવ્યાંગતા ધરાવતા ઉમેદવારો માટે પણ યોગ્ય છે, જ્યાં દ્રશ્ય અને લિખિત સંચાર પર વધુ ભાર મૂકવામાં આવે છે.
- ડિજિટલ ફોટોગ્રાફર: દ્રષ્ટિની ક્ષતિ સિવાયના દિવ્યાંગો માટે આ ટ્રેડ સારો છે.
- ફ્રન્ટ ઓફિસ આસિસ્ટન્ટ: શારીરિક દિવ્યાંગતા ધરાવતા ઉમેદવારો માટે યોગ્ય.
3. નાના ઉદ્યોગો અને કૌશલ્યલક્ષી ટ્રેડ્સ:
- સીવણ ટેકનોલોજી (Sewing Technology): કપડાં સીવવા અને ડિઝાઇનિંગનું પ્રાથમિક જ્ઞાન. આ ટ્રેડ સાંભળવાની કે બોલવાની દિવ્યાંગતા ધરાવતા તેમજ અમુક પ્રકારની શારીરિક દિવ્યાંગતા ધરાવતા ઉમેદવારો માટે યોગ્ય છે.
- ફેશન ડિઝાઇન ટેકનોલોજી (Fashion Design Technology): કપડાં ડિઝાઇનિંગ અને પેટર્ન મેકિંગ. (સાંભળવાની કે બોલવાની દિવ્યાંગતા ધરાવતા ઉમેદવારો માટે યોગ્ય).
- ડેસ્કટોપ પબ્લિશિંગ ઓપરેટર (DTP Operator): કમ્પ્યુટર પર ડિઝાઇનિંગ અને પ્રિન્ટિંગનું કામ. (શારીરિક દિવ્યાંગતા ધરાવતા ઉમેદવારો માટે યોગ્ય).
- ફ્રુટ એન્ડ વેજીટેબલ પ્રોસેસિંગ: ખાદ્ય પદાર્થોની પ્રક્રિયા શીખવવામાં આવે છે.
- બેઝિક કોસ્મેટોલોજી: સુંદરતા અને સૌંદર્ય પ્રસાધનો સંબંધિત સેવાઓ.
- રેફ્રિજરેશન એન્ડ એર કન્ડિશનિંગ મિકેનિક (RAC): આ ટ્રેડમાં અમુક શારીરિક દિવ્યાંગતા ધરાવતા ઉમેદવારો તાલીમ મેળવી શકે છે, ખાસ કરીને જ્યાં ભારે ઊંચકવાની કે સતત હલનચલનની જરૂર ન હોય તેવા કાર્યોમાં.
નોંધ: દિવ્યાંગતાના પ્રકાર અને વ્યક્તિગત ક્ષમતાઓને આધારે ટ્રેડની પસંદગી કરવી જોઈએ. દરેક ITI માં દિવ્યાંગો માટે ઉપલબ્ધ ટ્રેડ્સની યાદી અને તેમની સુવિધાઓ અલગ અલગ હોઈ શકે છે. તમે જે ITI માં પ્રવેશ મેળવવા માંગો છો તેનો સંપર્ક કરીને વિગતવાર માહિતી મેળવી શકો છો.
અભ્યાસક્રમનો સમયગાળો:
NCVT માન્યતા પ્રાપ્ત ITI અભ્યાસક્રમોનો સમયગાળો ટ્રેડ પર આધાર રાખે છે:
- મોટાભાગના એન્જિનિયરિંગ ટ્રેડ્સ 2 વર્ષ (4 સેમેસ્ટર) ના હોય છે.
- ઘણા નોન-એન્જિનિયરિંગ ટ્રેડ્સ 1 વર્ષ (2 સેમેસ્ટર) ના હોય છે.
- કેટલાક ટૂંકા ગાળાના કોર્સ 6 મહિના ના પણ હોય છે.
પ્રવેશ પ્રક્રિયા:
દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે ITI માં પ્રવેશ પ્રક્રિયા અન્ય વિદ્યાર્થીઓ જેવી જ હોય છે, પરંતુ તેમને ખાસ અનામત બેઠકોનો લાભ મળે છે.
- ઓનલાઈન અરજી: પ્રવેશ માટેની જાહેરાત સામાન્ય રીતે ગુજરાત સરકારના કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગ સાહસિકતા વિભાગ (Directorate of Employment & Training - DET) દ્વારા બહાર પાડવામાં આવે છે. દિવ્યાંગ ઉમેદવારોએ નિર્ધારિત સમયગાળા દરમિયાન ઓનલાઈન અરજી કરવાની હોય છે. અરજી ફોર્મમાં દિવ્યાંગતાનો પ્રકાર અને ટકાવારી દર્શાવવી ફરજિયાત છે.
- પાત્રતા: સામાન્ય રીતે, ધોરણ 8 પાસ, ધોરણ 10 પાસ અથવા ધોરણ 12 પાસ વિદ્યાર્થીઓ વિવિધ ટ્રેડ્સમાં પ્રવેશ માટે પાત્ર હોય છે. દરેક ટ્રેડ માટે અલગ અલગ શૈક્ષણિક લાયકાત અને વય મર્યાદા હોય છે.
- મેરિટ આધારિત પ્રવેશ: ITI માં પ્રવેશ સામાન્ય રીતે વિદ્યાર્થીઓના ધોરણ 10 (અથવા લાગુ પડતા ધોરણ) ના ગુણના આધારે મેરિટ દ્વારા આપવામાં આવે છે. દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે અનામત બેઠકો હોવાથી, તેમની માટે અલગ મેરિટ યાદી તૈયાર કરવામાં આવે છે.
- કાઉન્સેલિંગ: મેરિટ યાદી જાહેર થયા પછી, વિદ્યાર્થીઓને કાઉન્સેલિંગ માટે બોલાવવામાં આવે છે જ્યાં તેઓ તેમની પસંદગીના ટ્રેડ અને ITI પસંદ કરી શકે છે. દિવ્યાંગ ઉમેદવારોને તેમની દિવ્યાંગતાને અનુરૂપ ટ્રેડ પસંદ કરવામાં મદદ કરવામાં આવે છે.
- દસ્તાવેજ ચકાસણી: પ્રવેશ સમયે, વિદ્યાર્થીઓએ તેમના મૂળ દસ્તાવેજોની ચકાસણી કરાવવાની હોય છે. આમાં માર્કશીટ, જાતિ પ્રમાણપત્ર, આવકનો દાખલો (જો લાગુ પડતો હોય) અને સક્ષમ અધિકારી દ્વારા જારી કરાયેલ દિવ્યાંગતા પ્રમાણપત્ર (Disability Certificate) ફરજિયાત છે.
પ્રવેશ પ્રક્રિયા અને સમયપત્રક માટેની સત્તાવાર વેબસાઇટ:
ગુજરાત સરકારના કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગ સાહસિકતા વિભાગ (Directorate of Employment & Training - DET)
આ વેબસાઇટ્સ પર તમને દિવ્યાંગ ઉમેદવારો સહિતના પ્રવેશ અંગેની તમામ નવીનતમ માહિતી, જાહેરાતો, અને અરજી ફોર્મ્સ મળી રહેશે.
ફી:
ITI માં દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે ફી માળખું ખૂબ જ રાહતવાળું હોય છે:
- સરકારી ITI: સરકારી ITI માં દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે ફી સામાન્ય રીતે ખૂબ જ નહિવત્ અથવા સંપૂર્ણપણે માફ હોય છે. આર્થિક રીતે નબળા વર્ગના દિવ્યાંગ વિદ્યાર્થીઓ માટે ખાસ શિષ્યવૃત્તિ યોજનાઓ પણ ઉપલબ્ધ હોય છે, જે તેમને શિક્ષણ મેળવવામાં મદદ કરે છે.
- ખાનગી ITI: ખાનગી ITI માં ફી સરકારી ITI કરતા થોડી વધારે હોય છે, પરંતુ દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે તેમાં પણ રાહતો કે શિષ્યવૃત્તિનો વિકલ્પ હોઈ શકે છે. ચોક્કસ ફી માળખા માટે સંબંધિત ખાનગી ITI નો સીધો સંપર્ક કરવો હિતાવહ છે.
સરકારી ITI માં વિનામૂલ્યે અથવા નજીવી ફી પર શિક્ષણ મેળવી શકાય છે, જે દિવ્યાંગ વિદ્યાર્થીઓ માટે એક મોટો ફાયદો છે.
કટઓફ:
દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે ITI માં કટઓફ અન્ય વિદ્યાર્થીઓ કરતા અલગ હોય છે.
- ITI માં કટઓફ દરેક વર્ષે અને દરેક ટ્રેડ માટે અલગ અલગ હોય છે.
- દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે અલગ મેરિટ યાદી તૈયાર કરવામાં આવે છે અને તેમને અનામત બેઠકોના આધારે પ્રવેશ મળે છે.
- સામાન્ય રીતે, દિવ્યાંગ કેટેગરીમાં કટઓફ ગુણ સામાન્ય કેટેગરી કરતા નીચા હોય છે, કારણ કે સ્પર્ધા ઓછી હોય છે અને બેઠકો અનામત હોય છે.
- તમે પાછલા વર્ષના કટઓફ ડેટા માટે ITI ની વેબસાઇટ અથવા સંબંધિત અધિકારીઓનો સંપર્ક કરીને અંદાજ મેળવી શકો છો, જોકે તે દર વર્ષે બદલાઈ શકે છે.
ગુજરાતમાં દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટેની સંસ્થાઓ (સરકારી અને ખાનગી):
ગુજરાતમાં ઘણી સરકારી ITI અને કેટલીક ખાનગી સંસ્થાઓ દિવ્યાંગ ઉમેદવારોને તાલીમ પૂરી પાડે છે.
સરકારી ITI (Government ITIs):
ગુજરાતના મોટાભાગના જિલ્લાઓમાં આવેલા સરકારી ITI માં દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે વિશેષ જોગવાઈઓ અને અનામત બેઠકો હોય છે. કેટલીક ITI તો ખાસ દિવ્યાંગો માટે જ સ્થાપિત કરવામાં આવી છે.
- મુખ્ય વેબસાઇટ (ITI પ્રવેશ માટે): https://itiadmissions.gujarat.gov.in/
આ વેબસાઇટ પર તમને ગુજરાતના તમામ સરકારી ITI ની યાદી, તેમના દ્વારા ઓફર કરવામાં આવતા NCVT ટ્રેડ્સ (દિવ્યાંગો માટેના ટ્રેડ્સ સહિત), બેઠકોની સંખ્યા, સંપર્ક વિગતો અને પ્રવેશ પ્રક્રિયા સંબંધિત તમામ માહિતી મળશે. તમારે અહીંથી "Institutes" અથવા "ITI List" માં દિવ્યાંગ વિદ્યાર્થીઓ માટેની જોગવાઈઓ કે ખાસ ITI શોધી શકો છો.
- ડિરેક્ટોરેટ ઓફ એમ્પ્લોયમેન્ટ એન્ડ ટ્રેનિંગ (DET) ગુજરાત: https://det.gujarat.gov.in/
* આ DET ગુજરાતની સત્તાવાર વેબસાઇટ છે જે કૌશલ્ય વિકાસ સંબંધિત નીતિઓ, યોજનાઓ અને ITI સહિતની તમામ તાલીમ સંસ્થાઓ વિશે માહિતી પૂરી પાડે છે. અહીં દિવ્યાંગો માટેની ખાસ યોજનાઓ અને ITI ની યાદી પણ મળી શકે છે.
દિવ્યાંગ વિદ્યાર્થીઓ માટે ખાસ ITI (ઉદાહરણ):
- સરકારી ITI ફોર ફિઝિકલી હેન્ડીકેપ્ડ, અમદાવાદ: (આવી સંસ્થાઓ ખાસ દિવ્યાંગ વિદ્યાર્થીઓ માટે જ હોય છે અને તેમને અનુકૂળ વાતાવરણ પૂરું પાડે છે.) આવી સંસ્થાઓની માહિતી તમને ઉપર દર્શાવેલ DET અને ITI Admissions પોર્ટલ પરથી મળી શકે છે.
ખાનગી ITI (Private ITIs):
ગુજરાતમાં કેટલીક ખાનગી ITI પણ દિવ્યાંગ ઉમેદવારોને પ્રવેશ આપે છે અને NCVT માન્યતા પ્રાપ્ત ટ્રેડ્સ ઓફર કરે છે.
- DET ગુજરાત વેબસાઇટ: DET ગુજરાતની વેબસાઇટ પર NCVT દ્વારા માન્યતા પ્રાપ્ત ખાનગી ITI ની યાદી પણ ઉપલબ્ધ હોય છે. તમે itiadmissions.gujarat.gov.in પર "Private ITI" અથવા "Affiliated ITI" જેવા સેક્શનમાં આ માહિતી શોધી શકો છો અને તે સંસ્થાઓ દિવ્યાંગોને પ્રવેશ આપે છે કે નહીં તે ચકાસી શકો છો.
- ઓનલાઈન સર્ચ: તમે "ITI for Disabled in Gujarat" અથવા "Private ITI for Physically Challenged Gujarat" જેવા કીવર્ડ્સનો ઉપયોગ કરીને Google પર શોધી શકો છો.
મહત્વપૂર્ણ સલાહ: કોઈપણ ખાનગી ITI માં પ્રવેશ લેતા પહેલા, તે સંસ્થા NCVT દ્વારા માન્યતા પ્રાપ્ત છે કે નહીં તેની ખાતરી કરી લેવી અને દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે કઈ સુવિધાઓ અને રાહતો ઉપલબ્ધ છે તેની વિગતવાર માહિતી મેળવી લેવી.
ભવિષ્યમાં શું ઉપયોગી બનશે? (કારકિર્દીની તકો)
ITI માં તાલીમ પૂર્ણ કર્યા પછી દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે ઉજ્જવળ કારકિર્દીની તકો ઉપલબ્ધ થાય છે:
1.રોજગારી:
- સરકારી નોકરીઓ: વિવિધ સરકારી વિભાગો, જાહેર ક્ષેત્રના ઉપક્રમો (PSUs) અને રેલવે જેવા ક્ષેત્રોમાં દિવ્યાંગો માટે અનામત જગ્યાઓ હોય છે. ITI પ્રમાણપત્ર આ નોકરીઓ મેળવવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ લાયકાત છે.
- ખાનગી ક્ષેત્ર: કોર્પોરેટ જગતમાં પણ દિવ્યાંગોને રોજગારી આપવા માટે પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે. ITI દ્વારા પ્રાપ્ત કૌશલ્યો તેમને ફેક્ટરીઓ, ઓફિસો, શોરૂમ્સ, બેંકો, હોસ્પિટલો અને સર્વિસ સેન્ટર્સમાં નોકરી મેળવવામાં મદદ કરે છે. ખાસ કરીને COPA, સ્ટીનોગ્રાફી, સીવણ અને ICTSM જેવા ટ્રેડ્સની બહુ માંગ રહે છે.
- સ્વ-રોજગાર: ITI તાલીમ તમને પોતાનો વ્યવસાય શરૂ કરવા માટે સક્ષમ બનાવે છે. તમે કમ્પ્યુટર સેન્ટર, ટેલરિંગ શોપ, રિપેરિંગ શોપ, ફોટોગ્રાફી સ્ટુડિયો, બ્યુટી પાર્લર અથવા ફૂડ પ્રોસેસિંગ યુનિટ શરૂ કરી શકો છો. સરકારની વિવિધ સ્વ-રોજગાર યોજનાઓ (જેમ કે મુદ્રા લોન) નો લાભ લઈ શકો છો.
2.ઉચ્ચ શિક્ષણ:
- NCVT પ્રમાણપત્ર ધારકો ડિપ્લોમા અભ્યાસક્રમોમાં (લેટરલ એન્ટ્રી દ્વારા) પ્રવેશ મેળવી શકે છે. આ તેમને ઉચ્ચ ટેકનિકલ શિક્ષણ મેળવવાનો અને કારકિર્દીમાં વધુ પ્રગતિ કરવાનો માર્ગ પૂરો પાડે છે.
3.સામાજિક સશક્તિકરણ:
- આત્મનિર્ભરતા અને આર્થિક સ્વતંત્રતા દિવ્યાંગ વ્યક્તિના આત્મસન્માનમાં વધારો કરે છે.
- કાર્યક્ષેત્રમાં સક્રિય ભાગીદારી તેમને સમાજમાં સન્માનભેર સ્થાન અપાવે છે અને તેમને સમાન નાગરિક તરીકે સ્થાપિત કરે છે.
નિષ્કર્ષ:
ગુજરાતમાં દિવ્યાંગ ઉમેદવારો માટે ITI એ માત્ર તાલીમનું કેન્દ્ર નથી, પરંતુ સમાનતા, સશક્તિકરણ અને ઉજ્જવળ ભવિષ્યનું પ્રતીક છે. જો તમે દિવ્યાંગ છો અને તમારી કારકિર્દી બનાવવા માંગો છો, તો ITI માં ઉપલબ્ધ NCVT ટ્રેડ્સ તમારા માટે ઉત્તમ વિકલ્પ છે.
સરકારી ITI ની ઓછી ફી, અનામત બેઠકો અને NCVT પ્રમાણપત્રની રાષ્ટ્રીય માન્યતા તમને સફળતાના શિખરે પહોંચવામાં મદદ કરશે. યાદ રાખો, તમારી દિવ્યાંગતા તમારી ક્ષમતાને ક્યારેય સીમિત કરી શકતી નથી!
